Czym jest zespół jelita drażliwego? Przyczyny i przebieg schorzenia

W wyniku trybu życia, który możemy nazwać stresującym, a także często w wyniku nieprawidłowej diety, pospiesznego jedzenia możemy doświadczać bólów brzucha. Bywają one chwilowe, niegroźne, ale zdarza się, że po dłuższym czasie ich występowania, warto się nimi zająć. Jeśli oprócz objawów bólowych pojawiają się wzdęcia, biegunki lub zaparcia. Dolegliwości te mogą być symptomami zespołu jelita drażliwego. Z badań epidemiologicznych wynika, że choroba ta dotyka od 17 do 30% populacji, zaś tylko 5% pacjentów zgłasza się z jej objawami do lekarza. Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego jest niezwykle istotne dla poprawy jakości życia, gdyż dolegliwościom fizycznym często towarzyszą negatywne skutki w sferze psychicznej utrudniające codzienne funkcjonowanie.

Czym jest zespół jelita drażliwego?

To jedna z najczęściej występujących chorób czynnościowych przewodu pokarmowe go Jednak trzeba pamiętać, iż nie jest nie jest to choroba, która łączy się z nieprawidłową budową jelit. Charakterystyczne dolegliwości to  co najmniej trzy miesięczne, zaburzenia rytmu i konsystencji wypróżnień. Na przemian pojawiające się biegunki i zaparcia –oraz mogącymi towarzyszyć tym dolegliwościom bólami brzucha, wzdęciami i uczuciem niepełnego wypróżnienia. Dolegliwość ta częściej dotyka kobiety aniżeli mężczyzn (ok. 70%) Dotyka w szczególności osoby w 3 i 4 dekadzie życia. Jest to choroba nieuleczalna, ale jej objawy można złagodzić.

Istnieją cztery postacie schorzenia:

• Postać z przewagą biegunki

• Postać z przewagą zaparcia

• Postać mieszana biegunkowo-zaparciowa

• Postać nieokreślona

Powyższy podział ułatwia zarówno różnicowanie choroby od innych schorzeń układu pokarmowego, jak również pomaga w odpowiednim dobraniu zaleceń dietetycznych. W każdej postaci choroby występują konkretne objawy, którym warto się przyjrzeć. Tak też, gdy mamy do czynienia z postacią:

a)      Biegunkową – musimy zdiagnozować przynajmniej jeden z wymienionych objawów:

• więcej niż 3 wypróżnienia dziennie,

• luźny lub wodnisty stolec,

• nagłe parcie na stolec.

 Pamiętajmy, że postaci biegunkowej nie występują:

• twarde lub grudkowate stolce,

• mniej niż 3 wypróżnienia w ciągu tygodnia,

• wysiłek w trakcie wypróżniania.

• Biegunkowa postać zespołu jelita drażliwego obejmuje 1/3 pacjentów. Poprzedza ją ból brzucha, który ustępuje po wypróżnieniu. Nawet niewielkie ilości płynów lub pokarmów stałych mogą prowadzić do wypróżnienia. Biegunki występują w dzień, pierwsza zwykle po przebudzeniu.

• Wzdęcia, czyli uczucie wypełnienia brzucha przez gazy jelitowe, któremu towarzyszy ból
  
  Pojawiają się najczęściej po spożyciu posiłku i w porze wieczornej. Ustępują w nocy. Są objawem występującym częściej w postaci zaparciowej niż biegunkowej. Ich nasilenie można zmniejszyć poprzez stosowanie odpowiedniej diety.

• Uczucie niepełnego wypróżnienia
  
  Dyskomfort natury psychicznej, pojawiający się po oddaniu stolca, w postaci silnego przekonania, że jelita nie opróżniły się do końca.

b) zaparciowa

• twarde lub grudkowate stolce,

• mniej niż 3 wypróżnienia w ciągu tygodnia,

• wysiłek w trakcie wypróżniania.

W postaci zaparciowej nie występują:

• więcej niż 3 wypróżnienia dziennie,

• luźny lub wodnisty stolec,

• nagłe parcie na stolec.

Objawy zespołu jelita drażliwego

Głównymi objawami charakterystycznymi dla zespołu jelita drażliwego są:

• Ból brzucha lub dyskomfort w jamie brzusznej przez ostatnie 3 miesiące, w ciągu ostatnich 6 miesięcy. Ból trzewny może być stały lub nawracać. Najczęściej pojawia się w podbrzuszu i w lewym dolnym odcinku jamy brzusznej. Występuje często po posiłku, a jego siła maleje po wypróżnieniu. Może objawiać się różną intensywnością – od łagodnego do silnego, ostrego bólu. Ból wynika z silnego rozbudzenia receptorów bólowych, które błędnie reagują na bodźce, np. bezpieczne przesuwanie treści pokarmowej w jelicie może wywoływać ból Zaparcia, czyli mniej niż 3 wypróżnienia w tygodniu charakteryzujące się małą ilością twardego lub grudkowatego stolca

Co sprzyja powstawaniu zespołu jelita drażliwego?

• siedzący tryb życia,

• hamowanie regularności wypróżnień (np. w wyniku niechęci do korzystania z toalety w miejscach publicznych),

• nadmierne stosowanie środków przeczyszczających,

• błędy żywieniowe (dieta oparta na spożyciu dużej ilości tłuszczów zwierzęcych, węglowodanów prostych – słodyczy, a małej ilości płynów),

Etiologia zespołu jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego jest problemem złożonym, na którego wystąpienie może składać się wiele przyczyn. Etiologia nie jest do końca poznana i stanowi obecnie przedmiot wielu badań klinicznych.

Przypuszcza się, że trzema podstawowymi czynnikami (często współwystępującymi) są: nadwrażliwość trzewna, zaburzenia motoryki jelit, zaburzenia jelitowego układu nerwowego.

Na wystąpienie choroby mogą też mieć wpływ zaburzenia odżywiania, czynniki psychogenne, genetyczne, jak również płeć i wiek.
 

Czym jest nadwrażliwość trzewna?

Nadwrażliwość trzewna to zwiększone odczuwanie bólu płynącego z przewodu pokarmowego. Rozpoznaje się ją poprzez badanie poziomu bólu wywołanego pod wpływem rozciągania odbytnicy balonem, tzw. test rozdymania jelit przy użyciu barostatów. Ból podczas tego badania osiąga wyższy poziom u osób z zespołem jelita drażliwego niż u tych niedotkniętych chorobą.

Najprawdopodobniej przyczynami nadwrażliwości trzewnej są:

• przebyta infekcja układu pokarmowego (im cięższy przebieg, tym większe ryzyko wystąpienia nadwrażliwości trzewnej),

• silny stres przebyty tuż przed lub po zatruciu pokarmowym.

Takie czynniki jak depresja, neurotyczność i stany lękowe podwyższają prawdopodobieństwo wystąpienia nadwrażliwości po przebytym zakażeniu pokarmowym.

Nadwrażliwość trzewna może być również związana ze zwiększoną ilością komórek tucznych w błonie śluzowej jelita grubego występującą u osoby cierpiącej na zespół jelita drażliwego. Komórki te mają wpływ na uczulenie receptorów nerwów trzewnych, przez co odpowiadają za obniżenie progu bólowego na bodźce czuciowe w jelicie.

Na nadwrażliwość w obrębie jelit wpływa także silniejsze odczuwanie bólu w ośrodkowym układzie nerwowym.
 

Zaburzenia motoryki jelit – czym są?

Na motorykę jelit, (perystaltykę jelit), składają się s

a)      skurcze jelita,

b)      napięcia ściany jelita

c)      przesuwanie treści pokarmowej wzdłuż jelita od żołądka w stronę końca jelita grubego.

Czynności motoryczne odbywają się poza świadomością i są kontrolowane przez układy nerwowy i hormonalny. U chorych na zespół jelita drażliwego motoryka ta jest zaburzona.
 

Zaburzenia jelitowego układu nerwowego

Jelitowy układ nerwowy kontroluje czynności ruchowe i wydzielnicze jelit oraz przepływ krwi w jelitach. Pobudzenie pewnych receptorów głównego neurotransmitera przewodu pokarmowego, za pośrednictwem którego funkcjonuje jelitowy układ nerwowy, powoduje wydzielanie substancji, które pobudzają aktywność skurczową mięśni gładkich jelit, czyli nasilają perystaltykę jelit.

Na aktywność receptorów ośrodkowego, jak i jelitowego układu nerwowego ma wpływ uwalnianie kortykotropiny – hormonu, który jest wydzielany podczas stresu. Stąd przypuszczenie, iż wywołujące stres zaburzenia depresyjne i lękowe mają znaczny wpływ na zaburzenia w obrębie pracy jelit.
 

Silne napięcie emocjonalne, stres i zaburzenia odżywiania

Możliwą przyczyną zespołu jelita wrażliwego jest silny stres związany z momentami krytycznymi w życiu, takimi jak rozwód, śmierć bliskiej osoby, utrata pracy, zdrada partnera. Ryzyko zachorowania jest większe u osób, które mają trudność z rozładowaniem napięcia, cierpią na depresję, nerwicę lub hipochondrię. Osoby cierpiące na zaburzenia odżywiania, takie jak bulimia i anoreksja, również są bardziej narażone na wystąpienie zespołu jelita drażliwego. 
 

Czynniki żywieniowe w zespole jelita drażliwego

Obecnie bada się wpływ wybranych pokarmów na pojawienie się zespołu jelita drażliwego. Pokarmy te mogą wywoływać reakcję immunologiczną prowadzącą do nadwrażliwości trzewnej. O reakcji tej świadczy zwiększenie przeciwciał IgG po spożyciu danego pokarmu. Często wymienianymi produktami nasilającymi objawy zespołu jelita drażliwego są produkty pszeniczne, mleko, jaja i tłuste potrawy. Tłuszcz bowiem pobudza aktywność ruchową jelit.

Zaburzenia w obrębie pracy jelit mogą też być spowodowane przejadaniem się, spożywaniem dużej ilości alkoholu, kofeiny i czekolady oraz dietą ubogą w błonnik.
 

Czynniki genetyczne w zespole jelita drażliwego

Współczesne badania potwierdzają, iż zespół jelita drażliwego występuje częściej u pacjentów, u których w wywiadzie rodzinnym pojawił się ten problem. 
 

Leki i zabiegi operacyjne w zespole jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego może wystąpić także po operacji w obrębie przewodu pokarmowego, nadużywaniu środków przeczyszczających oraz leków hormonalnych, jak również po stosowaniu antybiotyków zaburzających florę bakteryjną jelit.